Những gì bạn thường thấy trong lễ Giáng sinh có phải là Đức Mẹ, Chúa Hài Đồng, hang đá, máng cỏ? Nhưng nếu đến Catalonia, một cộng đồng tự trị của Tây Ban Nha, bạn sẽ thấy lấp ló trong khung cảnh linh thiêng gợi nhớ ngày Chúa xuống trần ấy, còn có những bức tượng nho nhỏ mô tả một người đang làm cái việc hết sức trần tục là… đại tiện.
Khá là kỳ cục phải không? Nhưng đây lại là truyền thống của Catalonia. Và giống như tất cả các nhân vật khác xoay quanh máng cỏ, nơi Đức Mẹ đang âu yếm nhìn Chúa Hài đồng, những bức tượng “người đại tiện” đó cũng là nhân vật chính. Chúng tuyệt đối không thể thiếu trong bối cảnh Giáng sinh của Catalonia.
Để vui và cầu may
Dáng vẻ của “người đại tiện” cũng lột tả chính xác cái việc hết sức tự nhiên của mọi sinh vật sống nhờ cái dạ dày. Hình ảnh cổ điển nhất là một anh chàng nông dân mặc quần áo dài, đang phơi mông trần để đại tiện. Người Catalan còn cầu kỳ đến nỗi tạo luôn cả cục phân để đảm bảonhư thật nhất.
Trong ngôn ngữ của người Catalan thì bức tượng người đại tiện này được gọi là “Caganer”. Nó có nghĩa đen chính xác là “người đi ỉa”, và quen thuộc từ xa xưa, khi người ta vẫn còn phải nặn tượng bằng đất sét, sau đó đem nung trong lò trên 1.000oC, rồi mang ra tô thêm màu sắc vào. Ngày nay, vì công nghệ đã phát triển nên “người đại tiện” cũng phát triển theo.
Nó được thiết kế bằng đủ kiểu chất liệu, cũng có vô số loại hình nhân vật khác nhau, bao gồm từ nhạc công, ca sĩ, cầu thủ nổi tiếng đến các nhân vật anh hùng viễn tưởng đình đám như Người Dơi, Người Nhện… Đặc biệt, “người đại tiện” còn có thể được đúc bằng chocolate. Lẽ dĩ nhiên là với chất liệu này, chúng là món ngọt… ăn được.
Không rõ truyền thống trưng bày “người đại tiện” của Catalonia trong Giáng sinh bắt đầu từ bao giờ, nhưng có vẻ như nó được chấp nhận rộng rãi kể từ cuối thế kỷ XVII hoặc đầu thế kỷ XVIII. Trong El Caganer (Người đại tiện), cuốn sách của Jordi Arruga và Josep Ma#à có viết “Khoảng thời gian này là thời đại của chủ nghĩa hiện thực cực đoan. Tất thảy đều nhằm vào các biểu hiện thực tiễn nhất của cuộc sống và phong tục địa phương.
Theo đó, cả lao động bên ngoài lẫn sinh hoạt trong nhà đều được dùng làm chủ đề”. “Người đại tiện” nằm trong hệ thống chủ đề nghệ thuật hiện thực cực đoan ấy. Nó được truyền lại qua các thế hệ sau và dù “tục” thật, nhưng không phải là cái “tục” trong “tục tĩu”, mà chỉ là cái “tục” trong “thói tục”, tức là những thói quen bình thường. Thêm vào đó, “người đại tiện” còn là tượng cầu may, được dùng như vật cầu an khang, thịnh vượng, sức khỏe.
Người Catalan cũng cho rằng, không nên nhốt “người đại tiện” trong hộp, lồng hay cũi, vì như thế sẽ mang lại điều xui xẻo. Họ thích “người đại tiện” đến nỗi Marc Alos Pla, một nhà sản xuất “người đại tiện” vô cùng tự tin rằng, doanh số của công ty năm nay sẽ vượt ra ngoài con số 30.000 sản phẩm bán ra.
Trò chơi bắt Caga Tió đi ị
Cái thú vị ở Catalonia là người ta không xem “người đại tiện” là hình ảnh bất lịch sự, mà chỉ coi đó là một “chuyện bình thường”. Kể ra thì cũng rất đúng, bởi có ai mà không phải đi vệ sinh. Lý gì lại xem cái chuyện đương nhiên ấy là thô tục!
Không chỉ vào ngày Giáng sinh, trò vui kiểu “người đại tiện” còn được Catalonia chuẩn bị từ ngày Đức Mẹ vô nhiễm nguyên tội, ngày 8.12 hàng năm. Vào ngày này, họ sẽ bắt đầu “bồi dưỡng” cho Caga Tió, một khúc gỗ được vẽ mặt người, là một nhân vật trong thần thoại xứ Catalan. Chúng được đắp chăn, ủ ấm cho đến đêm Giáng sinh, khi đã “ăn” no đủ. Đám trẻ trong nhà sẽ đem chúng ra đánh bằng gậy, vừa đánh vừa hát “Caga Tió ơi, Caga Tió ời/ Ị đi thôi, ị đi nào/ Nếu mày không chịu ỉa/ Tao sẽ quất cho mày một roi/ Tao sẽ đánh mày bằng gậy/ Caga Tió ơi/ Cục phân đã rơi ra rồi!”.
Trước khi lôi Caga Tió ra ngoài thưởng roi, đám trẻ bế nó đến một góc nhà, cầu nguyện nó sẽ mang quà đến cho chúng. Và trong khi mấy đứa con đang bận chơi đùa với Caga Tió thì các bậc cha mẹ tranh thủ cơ hội giấu kẹo Giáng sinh dưới tấm chăn, để chúng có thêm một thú vui là đi tìm.
Phổ biến trong mọi khía cạnh văn hóa
Không chỉ là một phần của Giáng sinh, “người đại tiện” còn cực kỳ phổ biến trong mọi khía cạnh văn hóa Catalan. Trên tất cả, nó đại diện cho sự bình đẳng. Bất kể là ai, giàu nghèo thế nào, giới tính ra sao cũng đều đại tiện y như nhau mà thôi.
Nếu tìm trong ngôn ngữ Catalan, bạn sẽ thấy đầy những từ ngữ, thành ngữ, tục ngữ liên quan đến từ “cứt” (mierda). Trong khi người Việt rằng “Thân như tay với chân” hay người Anh nói “Thân như ngón với móng”, thì người Catalan lại bảo “Thân như cứt với đít”. Từ hàng trăm năm trước cái “sự phóng uế” này đã điềm nhiên góp mặt trong văn học, nghệ thuật của Catalonia.
- Xem thêm: Bí mật của những pho tượng nổi tiếng
Trong Barcelona, cuốn sách bàn về lịch sử, nghệ thuật và văn hóa xứ Catalan, nhà phê bình Robert Hughes khẳng định rằng “người đại tiện” là “lối vào không thể lẫn đi đâu được của nghệ thuật thế kỷ XX”. Nó được thể hiện đặc biệt rõ nét trong tranh của Joan Miró, một họa sĩ người Tây Ban Nha. Nếu để ý bức tranh The Farm (Nông trại) của họa sĩ này, bạn sẽ thấy một đứa trẻ đang ngồi xổm với tư thế hết sức kỳ cục ngay đằng trước một phụ nữ đang giặt đồ.
Riêng trong văn học Catalan thì “đại tiện” còn phổ biến hơn nữa, từ dân gian đến thành văn. Trong Versos Bruts (Những vần thơ tục) được viết từ thế kỷ XIII đã có những câu như “Một trăm quý bà đi biển trên một chiếc thuyền. Họ quay về bờ bằng cách đánh rắm để thổi cánh buồm”. Người ta yêu đại tiện đến nỗi đem hình ảnh của nó vào nghệ thuật ẩm thực luôn. Đừng bối rối nếu có thấy những cái bánh mì với hình thù y hệt… cục phân trong các tiệm bánh ở Catalonia!
Đến cả giới chính trị của Catalonia cũng yêu phân! Nhiều người còn có “người đại tiện” đại diện riêng. Với chính gia Carles Puigdemont thì đó là nhân vật Tweety Pie đang ị. Còn năm 2018, thì các nhà lãnh đạo phe độc lập lại chọn dải duy băng màu vàng có đôi mắt to, cái miệng cười và một cục phân dưới chân là hình ảnh đại diện cho tình đoàn kết.
Đang dần được yêu thích ngoài Catalonia
Tính đến nay, “người đại tiện” vẫn chưa chiếm được tình yêu mến của toàn thế giới. Tuy nhiên, nó đã có được sự hâm mộ của một số khu vực xung quanh, ví dụ như vài vùng của Bồ Đào Nha và Naples (Ý). Còn nếu tính trong hiệp hội những người yêu “người đại tiện” thì có sự đa dạng hơn, bao gồm cả các thành viên đến từ Đức, Nhật Bản, Hoa Kỳ…
Trên thực tế, Mỹ cũng chiếm đến 50% doanh số bán hàng tượng “người đại tiện” ra nước ngoài của Catalonia. Nhân vật “người đại tiện” ưa thích của họ bao gồm cả cựu Tổng thống Barack Obama, bà Hillary Clinton, Tổng thống Donald Trump và ca sĩ David Bowie.
- Xem thêm: Bình nuôi đỉa, kiệt tác gốm một thời
Ngày nay, rất nhiều người nổi tiếng, chính trị gia, thậm chí là cả các nhân vật hư cấu đều được Catalonia thiết kế “người đại tiện” riêng. Tất nhiên, có người vui vẻ với chúng, cũng có người khó chịu. Nhưng dù thế nào, văn hóa “người đại tiện” cũng đang dần mở rộng lãnh thổ. Rất có thể vào một ngày nào đó, nó còn có được sự chấp nhận và yêu thích của cả thế giới cũng nên!
