Giữa hai nước Nga và Ukraina không chỉ căng thẳng về mặt chính trị, ngoại giao sau khi bán đảo Crimea tiến hành trưng cầu ý dân và đồng thuận sáp nhập vào Nga năm 2014 mà còn có những xung đột về mặt các di sản nghệ thuật.
Mới đây, bức tranh Đêm trăng của Ivan Aivazovsky (1817-1900), một họa sĩ người Nga nổi tiếng thế kỷ XIX chuyên vẽ cảnh biển khơi và những con thuyền đã trở thành trung tâm một cuộc tranh cãi dữ dội về quyền sở hữu tác phẩm giữa hai quốc gia láng giềng Nga và Ukraina. Bức tranh vẽ hai con thuyền đang trôi lặng lờ giữa mặt biển không chút sóng gợn nằm trong số các tác phẩm hội họa mà chính quyền Kiev tố giác đã bị Nga chiếm đoạt khi bán đảo Crimea được sáp nhập vào Nga.
Ngoài tác phẩm kể trên, còn có nhiều tranh của các họa sĩ Nga lừng danh như Ivan Shishkin và Isaac Levitan nguyên thuộc về bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Simferopol (Simferopol là thành phố lớn ở Crimea), nay trở thành tài sản của nước Nga. Theo Bộ Văn hóa Ukraina, từ khi Crimea sáp nhập vào Nga đã có khoảng 1,2 triệu hiện vật bảo tàng thuộc về quyền kiểm soát của chính quyền Moscow. Cũng theo Bộ Văn hóa Ukraina, ngoài bức Đêm trăng còn có 51 tác phẩm khác của nhiều danh họa đã bị người Nga “tước đoạt”. Chính quyền Kiev đang đòi lại quyền sở hữu bộ sưu tập này mà giá trị trên thị trường có thể lên đến nhiều triệu USD.
Sinh ra trong một gia đình người Armenia đã định cư lâu đời ở bán đảo Crimea, Ivan Aivazovsky dù được thế giới mỹ thuật coi như một họa sĩ Nga thế nhưng Tổng thống Petro Poroshenko khẳng định tác giả bức Đêm trăng là “một phần của di sản nghệ thuật Ukraina”. Ông còn được xem là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất của hội họa biển khơi. Học vẽ tại Học viện mỹ thuật hoàng gia ở Saint Petersburg, Aivazovsky đã du hành bằng đường biển khắp châu Âu và có thời gian sống ở Ý vào đầu những năm 1840. Sau đó ông trở về Nga, được chỉ định làm họa sĩ của Hải quân Nga. Tranh ông rất được giới quý tộc và thượng lưu ở Nga thời bấy giờ ưa chuộng, đến độ nhận định của văn hào Anton Chekhov “đáng kính trọng như nét cọ của Aivazovsky” được dùng ở Nga để mô tả thứ gì đó được đặc biệt ưa thích. Không chỉ được ái mộ ở Nga, Aivazovsky còn được biết đến rộng rãi ở nhiều nước và đã có nhiều triển lãm cá nhân ở Mỹ cùng nhiều quốc gia châu Âu. Trong suốt 60 năm sáng tác, ông đã vẽ khoảng 6.000 bức tranh, hiện thuộc về các bảo tàng ở Nga, Ukraina, Armenia và các sưu tập tư nhân ở nhiều nước.
Vào cuối tháng 8-2017, theo yêu cầu của chính quyền Kiev, Tổ chức Cảnh sát quốc tế Interpol đã đưa bức Đêm trăng của Ivan Aivazovsky cùng 51 bức tranh khác của nhiều danh họa Nga từng thuộc về Bảo tàng Mỹ thuật Simferopol vào danh sách “các tác phẩm bị đánh cắp”.
- Lê Bản
