Mỹ nghệ Zhostovo là một hình thức thủ công mỹ nghệ dân gian độc đáo của nước Nga. Đó là những bức họa được thể hiện trên các khay kim loại mà ngày nay vẫn còn tồn tại ở ngôi làng Zhostovo thuộc Moscow Oblast.
Hình thức mỹ nghệ này xuất hiện vào đầu thế kỷ 19 chủ yếu chịu sự ảnh hưởng của thủ công mỹ nghệ Ural với các bức vẽ hoa trên kim loại.
Về sau, sự phát triển của mỹ nghệ Zhostovo có phong cách liên quan đến kỹ thuật tô vẽ trên men và sứ ở các nhà xưởng gần Moscow; những họa tiết hoa văn trên vải/sợi được tạo tác bởi các xí nghiệp Ivanovo; và các bức tiểu họa Lukutin (hay tiểu họa Fedoskino).
1. Mỹ nghệ Zhostovo có niên đại từ đầu thế kỷ 19, khi ở một số vùng ngoại ô của Moscow và những ngôi làng cổ trước kia thuộc vùng Troitsk đã xuất hiện một số nhà xưởng sản xuất loại nghệ phẩm vẽ sơn mài được làm bằng bột giấy. Truyền thống hội họa đó được thể hiện trong mỹ thuật Tagil đã xuất hiện trước thế kỷ 18.
- Xem thêm: Nghệ phẩm chạm khắc giấy Mexico
Năm 1922, “mỹ nghệ thủ công hợp tác xã Novoseltsevo” được hình thành tại Novoseltsevo, đã tạo tác những khay kim loại sơn mài; năm 1924, “mỹ nghệ thủ công hợp tác xã Zhostovo” và “Spetskustar” được thành lập; “Lakirovshik” và “Svoy trud” được hình thành cùng lúc vào năm 1925 và sau đó tất cả được hợp nhất vào năm 1925 thành “Metallopodnos”.
Những năm 1920-1930 là giai đoạn khó khăn của mỹ nghệ Zhostovo. Khuynh hướng phổ biến của nghệ thuật Xô Viết khó đứng vững trong thời kỳ hiện đại và thực tại đã làm thay đổi cách thức truyền thống của mỹ thuật cũng như áp dụng cho các hình mẫu trang trí và mỹ thuật; mỹ nghệ Zhostovo do đó được các nghệ nhân chuyên nghiệp tạo tác mà không xét đến các yếu tố, tính chất dân gian của một món đồ mỹ nghệ thủ công.
Nhưng rồi sau đó chính những nghệ nhân này lại thấy được mối nguy hại khi thêm thắt các yếu tố bên ngoài vào mỹ nghệ dân gian nên đã ra sức hạn chế và đề ra những ý tưởng mới phù hợp hơn.
Nếu trước kia mỹ nghệ Zhostovo chỉ là một món đồ gia dụng thì vào thế kỷ 19, cùng với sự phát triển của các đô thị với việc mở rộng mạng lưới các nhà hàng, khách sạn, hàng quán, nhu cầu về những chiếc khay bưng bê phục vụ gia tăng để đáp ứng cho mục đích trước mắt cũng như hình thành nên yêu cầu về trang trí nội thất, những chiếc khay Zhostovo đã trở thành loại hình trang trí mỹ thuật độc lập.
- Xem thêm: Đồ chơi đất nung đặc sắc của Nga
Bên cạnh đó, nghề thủ công này được các thương gia nâng lên thành một thứ mỹ nghệ độc đáo của mỹ thuật dân gian Nga khi chỉ mượn các dạng thức và kỹ thuật tạo tác nhưng tái chế tác theo phong cách không thể bắt chước được để đáp ứng cho thị trường mới mẻ này. Ngày nay, nhà xưởng tạo tác nên chúng được gọi là Xí nghiệp trang trí hội họa Zhostovo.
2. Zhostovo là hình thức mỹ nghệ vẽ trên những khay kim loại. Mỗi chiếc khay Zhostovo thành phẩm nói chung được tạo tác bởi: một là, người thợ rèn đã cắt, gò những tấm kim loại với các dạng thức khác nhau.
Hai là, người thợ phủ, họ thực hiện tráng phủ sơ bộ trên bề mặt khay với một vài lớp sơn lót (như bột đánh bóng hay mát-tích) và dầu véc-ni (thường là sắc màu đen).
Khi lớp sơn lót khô, người thợ mới tiếp tục phủ lên trên bề mặt khay là lớp dầu véc-ni, sơn mài. Một khay mỹ nghệ hoàn chỉnh sau đó phải được phủ bởi ba lớp sơn mài sáng trong cùng với việc đánh bóng khiến cho nghệ phẩm trở nên bóng lưỡng.
Và ba là, người họa sĩ tô vẽ nên những bức tranh với một sắc màu huyền ảo, như thẩm thấu tạo nên sự thu hút kỳ lạ.
Đa phần, các nghệ nhân Zhostovo thường tô vẽ nhiều sắc màu lên trên những chiếc khay nền phủ vàng, đen hay trắng.
Bề mặt lớp nền này được tạo tác với bụi đồng hoặc nhôm, ẩn hiện qua lớp vec-ni sơn mài ánh lên sắc vàng kim lấp lánh trông thật đặc biệt rực rỡ khiến những chiếc khay thêm phần giá trị.
Còn bức họa bên trên lớp nền này thì được nghệ nhân tạo tác với những nét vẽ mạnh mẽ liên tục và chắc chắn với chiếc cọ lông mềm hòa trộn trong các sắc màu sơn dầu, pha loãng với dầu hạt lanh.
- Xem thêm: Những bia gỗ rực rỡ ở nghĩa trang Merry
Có ngắm nhìn người nghệ nhân tô vẽ mới thấy hết sự uyển chuyển nắm bắt trong từng cánh hoa, chiếc lá là các cấp độ sắc màu khác nhau cho thấy sự sáng tối, đậm lợt cứ lần lượt hết cánh hoa này đến cánh hoa khác, chiếc lá này đến chiếc lá khác khiến người xem cứ mãi cuốn vào. Ngoài ra, các cạnh của chiếc khay cũng được tô vẽ với hình mẫu, hoa văn trang trí trong ánh vàng kim (uborka).
3. Đề tài được ứng dụng rộng rãi nhất và đặc trưng nhất trong các bức họa trên khay Zhostovo là những dạng thức bó/cụm hoa lá đa dạng và các chùm hoa lá dại, được thể hiện chắc chắn và gọn gàng với bản chất của nó.
Ngoài ra, còn có các đề tài về cây trái, chim chóc, phong cảnh, cung điện, minh họa cho những câu chuyện dân gian và chân dung các nhân vật, chính trị gia nổi tiếng…
Ngày nay hình thức mỹ nghệ này không chỉ được tạo tác trên những chiếc khay kim loại đơn thuần mà nghệ nhân còn thể hiện trên những vật phẩm có bề mặt kim loại như bình, ấm, hộp, mặt đồng hồ, mặt dây chuyền, bông tai, quả cầu Giáng sinh…
