Mỏ muối Wieliczkq – Câu chuyện thành công việc tái sử dụng di tích

Wieliczka được mệnh danh là khu mỏ “vàng trắng”, nằm ở thị trấn Wieliczka phía nam đất nước Ba Lan. Những khai quật địa chất cho thấy muối được kết tụ thành trầm tích trong những hang động tại khu vực này từ cuối thời kỳ Đồ đá mới (10.000 – 3.000 năm trước Công nguyên).

Từ thế kỷ XIII, ngành khai thác muối ăn do một công ty thuộc hoàng gia điều hành đã hoạt động mạnh mẽ biến Wieliczka thành một trong những mỏ muối có tuổi đời già nhất thế giới. Muối trở thành báu vật của quốc gia. Thời điểm cuối thế kỷ XIII, nguồn thu từ việc bán muối đã chiếm 1/3 tổng thu nhập của hoàng gia Ba Lan. Việc khai thác đòi hỏi rất nhiều nhân lực, sự khéo léo và sáng tạo.

Đến cuối thế kỷ XV, muối được khai thác đến độ sâu 64 mét dưới mặt đất, tương ứng với tầng sâu đầu tiên của các mỏ muối Wieliczka ở thời điểm hiện tại. Sang thế kỷ XVII, hệ thống hầm mỏ mở sâu thêm thành ba cấp và mở rộng theo mô hình quy hoạch một đô thị ngầm, với nhiều hạng mục phục vụ cho nhân công làm việc trong mỏ, cũng như cho cả khách tham quan ở những thập niên tiếp theo. Mức độ hoành tráng của khu phức hợp dưới lòng đất này được nhà nước quản lý và duy trì cho đến thế kỷ XX.

Tác động của lũ lụt và giá muối sụt giảm trên thị trường đã khiến việc khai thác thương mại tại đây giảm sút. Vào năm 1964, hiện trạng mỏ đã đào sâu đến 9 cấp độ (327 m dưới lòng đất) khiến việc khai thác muối thô trở nên khó khăn hơn. Bên cạnh đó, nhận thức công chúng về giá trị lịch sử và văn hoá của nơi này cũng khiến chính quyền thêm nhiều suy nghĩ về mục tiêu bảo tồn di tích cho các thế hệ tương lai. Đặc biệt, việc UNESCO đưa địa điểm này vào danh sách Di sản Thế giới năm 1978 cũng đã thêm một lý do để chính quyền đi đến quyết định chấm dứt sản xuất muối công nghiệp tại khu mỏ Wieliczka vào năm 1996.

Mỏ “Vàng trắng” giờ biến thành điểm thu hút ngoại tệ khách tham quan đến từ khắp thế giới. Chuyển đổi này được đánh giá là mô hình thành công của dự án tái sử dụng tương thích một di sản tự nhiên có quy mô lớn.

Khu mỏ cuốn hút du khách bởi khung cảnh ngoạn mục dưới lòng đất qua những lối đi chằng chịt. Khách tham quan có thể chọn một trong hai lộ trình tham quan. Hoặc theo lối đi thiết kế mới nối kết các không gian trưng bày, biểu diễn, vui chơi như hồ nước ngầm, các khu biểu diễn, một hang động có độ cao trần 36m dùng làm nơi bay khinh khí cầu và nhảy bungee, các gian trưng bày lịch sử công nghệ khai thác muối ăn, bốn nhà nguyện,… Du khách sẽ chiêm ngưỡng trên đường đi nhiều tượng và tác phẩm nghệ thuật điêu khắc từ đá muối thực hiện do chính bàn tay những người thợ mỏ từ nhiều thế kỷ trước và có thêm đóng góp của nhiều nghệ sĩ đương đại.

Những người thích phiêu lưu thì chọn lộ trình cũ của những người thợ mỏ ít nhiều mạo hiểm nhưng cũng đầy cuốn hút. Qua lịch sử hơn 700 năm tồn tại, khu mỏ Wieliczka hiện có 26 giếng khai thác làm thành một mê cung huyền bí. Tuy vậy, khách được trải nghiệm chỉ 2% trên tổng diện tích của khu mỏ mà thôi. Trên đường đi, khách vẫn thấy các thợ mỏ đang làm việc, nhưng không phải khai thác muối mà là duy tu, bảo trì hệ thống di tích ngầm này mà thôi.

Khu phục hồi sức khoẻ là một trong những điểm nhấn của địa điểm này. Những bệnh nhân mắc các chứng mãn tính về đường hô hấp như hen suyễn, viêm phế quản, viêm phổi đến đây để được chữa trị nhờ vào bầu không khí đặc biệt và hệ vi khí hậu ngầm hoàn hảo. Khoa học chứng minh rằng luồng khí lưu thông trong hang động qua một loạt các hành lang được ngâm tẩm muối hoà tan nồng độ cao có tác dụng sát khuẩn và làm trong sạch bầu không khí bên trong hang động. Gần đây, những bệnh nhân nhiễm Covid-19 gặp vấn đề nghiêm trọng về hô hấp đã tìm đến chữa trị tại đây. Và như thế, trong nguy cơ của đại dịch, tiếng tăm của khu mỏ càng thêm vang xa và thu hút nhiều khách tham quan hơn nữa.